Η πάλη για χειραφέτηση των γυναικών μέσα από τα χρονογραφήματα του Μήτσου Χατζόπουλου - Μέρος Α΄/
Ο Θεόδωρος Πάγκαλος (παππούς του άλλου Θεόδωρου, του “μαζί τα φάγαμε”) ήταν στρατιωτικός, βενιζελικός, τύποις φιλελεύθερος, που εκμεταλλευόμενος το έξαλλο αντικομουνιστικό κλίμα που είχε δημιουργηθεί στα μέσα της δεκαετίας του 1920 αναρριχήθηκε στην εξουσία με πραξικόπημα (το «κίνημα της 25ης Ιουνίου 1925») και αυτοχρίστηκε πρωθυπουργός και αργότερα Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Οι Φιλελεύθεροι της εποχής εκείνης δεν ήταν οι liberal που φανταζόμαστε σήμερα, ειχαν συντηρητικώτατες απόψεις για όλα τα θέματα εκτός από το πολιτειακό. Υπήρχε τέτοια ιδεολογική σύγχυση ώστε πολλοί από αυτούς έβλεπαν το νεαρό τότε καθεστώς του Μουσολίνι στην Ιταλία σαν παράδειγμα προς μίμηση (θα επανέλθουμε σ΄αυτό).
Το δικτατορικό του καθεστώς του Πάγκαλου ήταν προσωποπαγές, επέβαλε μιά σειρά από αντιδημοκρατικά μέτρα, έστειλε στην εξορία άνευ δίκης αρκετούς εχθρούς του, άρχισε διώξεις δημοσιογράφων και εφημερίδων, όπως της “Εστίας”, της “Καθημερινής” και του “Ριζοσπάστη”, έκλεισε για τρεις μήνες τον “Ελεύθερο Τύπο”, επέβαλε προληπτική λογοκρισία στον Τύπο. Παρόλα αυτά ο σαστισμένος πολιτικός κόσμος του έδωσε πίστωση χρόνου, ακόμη και όταν το Σεπτέμβρη του 1925 κατάργησε τη βουλή με το αιτιολογικό ότι "είχε χάσει την εμπιστοσύνη του Έθνους".
Ο Πάγκαλος όμως δεν είναι γνωστός για όλα αυτά, το όνομά του έμεινε συνδεδεμένο με ένα φαιδρό μέτρο που βασικά αναγκάστηκε να πάρει για να αποφύγει την … κρεβατομουρμούρα.
Λένε οι φωνές ότι κάποιο πρωϊνό πέρασε από το γραφείο του η σύζυγός του, Αριάδνη Σκλιά-Σαχτούρη, μια συντηρητική κυρία από καλή και θεοσεβούμενη οικογένεια. Προς έκπληξή της, η κυρία πρωθυπουργού παρατήρησε ότι οι γραμματείς που εργαζόταν στο γραφείο κυκλοφορούσαν με κοντές φούστες που έφταναν μέχρι το γόνατο. Εξοργισμένη η κυρία επέπληξε τους παρόντες αστυνομικούς γιατί δεν έπαιρναν … μέτρα, και απαίτησε από τον σύζυγό της να επέμβει αμέσως για να σταματήσει το άθλιο αυτό θέαμα που έβαζε σε πειρασμό τους αρσενικούς και προφανώς τον Πάγκαλο τον ίδιο.
Την πρώτη Δεκεμβρίου του 1925 βγήκε λοιπόν διάταξη που απαγόρευε στα κορίτσια άνω των 12 ετών και στις γυναίκες να φορούν φούστες το άκρο των οποίων θα απείχε από το έδαφος περισσότερο από 30 εκατοστά. Το μέτρο προφανώς ήταν καταδικασμένο να αποτύχει και μάλιστα οικτρά. Παρόλη τη λογοκρισία ο Τύπος το δέχτηκε σκωπτικά, οι γυναίκες δεν συμμορφώθηκαν, το μέτρο πήρε διεθνείς διαστάσεις μέσα από τις φωτογραφίες των αστυνομικών με το υποδεκάμετρο που μέτραγαν το μήκος των φουστών, ο Πάγκαλος φοβήθηκε πως το καθεστώς του θα γελοιοποιούνταν εντελώς καθώς ήδη είχε αποκτήσει κακή φήμη, οπότε η διάταξη καταργήθηκε τελειωτικά στις 31 Μαρτίου 1926.
Ο Μήτσος Χατζόπουλος περίμενε να περάσουν μέρες για ν΄ασχοληθεί με το θέμα, ήδη την επομένη δημοσίεψε στο “Έθνος” (αλλά και σε άλλες εφημερίδες όπως θα δούμε στη συνέχεια) ένα χρονογράφημα όπου χωρίς πολλές περιστροφές δεν έκρυψε την αντίθεσή του προς την παράλογη διάταξη, αφού υπενθύμισε μεταξύ των άλλων ότι στην Ελλάδα “… ελατρεύθη το γυμνόν ως η τελειοτέρα έκφρασις του ωραίου”, δεν δίστασε να χλευάσει το μέτρο λέγοντας ότι δεν απόμενε παρά να να ζητηθεί να καλυφτούν και τα πόδια από τις καρέκλες.
Μην ξεχνάμε όμως ότι τα χρόνια είχαν περάσει, το χρονογράφημα δεν το υπέγραφε πλέον ο νεαρός και ανήσυχος “Μποέμ”, αλλά ο σοβαρός (τέλος πάντων*) νοικοκύρης, ο οικογενειάρχης “ΕΙΣ”.
Επίσης η κυβέρνηση Πάγκαλου ήταν άκρως αλλεργική στις κριτικές, υπήρχε η δαμόκλειος σπάθη της λογοκρισίας, οπότε την επόμενη μέρα, προφανώς και κάτω από πίεση της διεύθυνσης, ο Χατζόπουλος υπέγραψε στην ίδια εφημερίδα ένα άρθρο με εντελώς διαφορετικό ύφος, διαβάζονταςτο κανείς κινδυνεύει να πιστέψει ότι πρόκειται για κάποιο αστυνομικό δελτίο της εποχής.
Μια στο καρφί μια στο πέταλο… ή μάλλον ανάγκα και θεοί πείθονται...
Γ.Χ.
(έπεται συνέχεια)
 |
| Ο Θεόδωρος Πάγκαλος το 1925 |
* Ο Μήτσος Χατζόπουλος δεν στάθηκε ποτέ υπόδειγμα οικογενειάρχου, έμεινε πονηρούλης και τσαχπίνης μέχρι το τέλος της ζωής του, δεν υπάρχουν πηγές που αδιάσειστα να το πιστοποιούν, απλώς οι του στενού του κύκλου γνώριζαν. Διαβάζοντας άλλωστε με προσοχή τα κείμενά του βλέπουμε ότι ήξερε καλά τη γεωγραφία των χαρτοπαικτικών λεσχών, των νυχτερινών κέντρων, των κέντρων αναψυχής, όλων των τρόπων διασκέδασης, θεμιτών και... αθέμιτων.
“ΕΘΝΟΣ” 2 Δεκεμβριου 1925
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
ΚΝΗΜΩΝ ΔΙΩΓΜΟΣ
- Δεν μένει άλλο, είπε με θυμόν, παρά να εκδοθή κάποια κρατική εγκύκλιος, δια της οποίας να απαγορευθή και εις σας τους άνδρας να αποκαλύπτητε το πρόσωπόν σας.
Όλοι εκοίτταξαν την θυμωμένην δια την διαταγήν περί μακράς φούστας με περιέργειαν, ειρωνείαν, απορίαν. Εκείνη όμως επέμενε:
- Διατί όχι κύριοι; Ιδού. Αναμένω να ακούσω αύριον την εξής διαταγήν: Απαγορεύεται εις τους άνδρας να ξυρίζουν τα μουστάκια και τα γένεια των. Ταύτα οφείλουν να μην είναι κοντήτερα από δέκα εκατοστά.
Οι άνδρες εγέλασαν.
- Γελάτε όσον θέλετε, αλλά έχω κάποιαν υποψίαν, ότι θα γίνη και αυτό. Διατί τάχα να επεμβαίνη το κράτος εις την φούσταν ημών των γυναικών; Μήπως δια λόγους αισθητικής ή ευσχημοσύνης; Λοιπόν αξιόλογα δύναται το κράτος να θεωρήση επάναγκες δια τον αυτόν λόγον να μη σας επιτρέπη να ξυρίζεσθε.
Έσπευσε να παρατηρήση κάποιος:
- Τότε πρέπει να αναμείνωμεν και άλλην απαγόρευσιν. Να διατάξη να μη κόβητε τα μαλλιά σας, κυρία μου.
- Χμ! Είπε φωνή ανήσυχος. Σάμπως θα γίνωμεν όλοι μαλλιαροί.
Ο τολμηρότερος απηύθυνε προς τας κυρίας την ερώτησιν:
- Επιτρέπεται παρακαλώ, να σας είπω κάτι; Πολύ καλά, είσθε δυσαρεστημέναι εκ της κρατικής επεμβάσεως εις τον διακανονισμόν του μήκους της φούστας σας, αλλά θα συμμορφωθήτε προ την διάταξιν;
- Ποτέ! Ποτέ! Ηκούσθησαν ομοβροντίαι αντιρρήσεων.
- Αλλα θα οδηγήσθε εις το πταίσμα.
- Κατά ποίον τρόπον; ηρώτησε κοντούλα πονηρά, της οποίας η φούστα ήτο δωδεκάκις κοντητέρα από την ιδίαν.
- Θα αντισταθήτε κατά της αρχής; Τότε θα έχητε να δώσητε μεγαλήτερον λόγον εις την δικαιοσύνην.
- Αλλά που θα μας ευρίσκουν δια να μας οδηγούν εις το πταίσμα; θα πηγαίνωμεν πάντοτε με το αυτοκίνητον.
- Εν τοιαύτη περιπτώσει ποίον λόγον θα έχη η κοντή φούστα σας, όταν δεν θα την βλέπη κανείς;
- Μας είνε αδιάφορον, αλλά δεν θα την μακρύνωμεν ποτέ! Εκτός αν -
- Εκτός αν συλληφθήτε και εντός αυτοκινήτου;
- Εκτός αν μας το επιβάλη κάποιος εις τον οποίον μόνον υπακούωμεν.
- Ο εκλεκτός της καρδίας σας;
- Πςς! Η μόδα, κύριέ μου.
Οπωσούν αναμένονται εντός ολίγου αρκετά άξια λόγου ζητήματα με την σύγκρουσιν θελήσεως κράτους και γυναικών επί του σπουδαίου ζητήματος του μήκους της φούστας. Οι δρόμοι θα απαλλαγούν κατά πολύ εκ των γυναικών. Όλαι θα αυτοκινητοδρομούν. Και αν θα είνε αναγκασμέναι να πατήσουν επί τινας στιγμάς το πεζοδρόμιον θα το κάμνουν με μεγάλην επιφύλαξιν και με τόσην ταχύτητα, ώστε ούτε το ενσταντανέ δεν θα προφθάση να ίδη την κοντήν φούσταν των. Συμφοράν δε μεγάλην θα αποτελέση το απαγορευτικόν μέτρον δια τα χορευτικά και τα λοιπά κοσμικά κέντρα. Δεν θα υπάρχουν πλέον ντάμες και οι καβαλιέροι θα αναγκάζονται να χορεύουν με τας καρέκλας, εφ΄όσον δεν θα έχη ζητηθή η απόκρυψις των ποδών και τούτων. Έλαιον ίσως να ξαναϊδωμεν εις αυτόν τον κόσμον, όχι όμως και γυναίκα, διότι πως είνε δυνατόν να συγκατανεύση να την ίδωμεν χωρίς να ίδωμεν τα απαγορευμένας κνήμας της; Ούτω μόνον εις κλειστούς χώρους , εις τα σπίτια, εις τους ιδιωτικούς χορούς, θα εμφανίζηται το εν διωγμώ κοντοφούστανον. Οφείλωμεν, λοιπόν, να καλλιεργήσωμεν εγκαίρως τας κοινωνικάς σχέσεις μας. Και πάντα ταύτα εις τον τόπον, όπου, ελατρεύθη το γυμνόν ως η τελειοτέρα έκφρασις του ωραίου, και πάντα ταύτα εις την εποχήν όπου όλαι αι γυναίκες του λοιπού κόσμου συναγωνίζονται ποία να προβή εις μεγαλυτέρας, ευρυτέρας αποκαλύψεις. Προβλέπω, ότι θα μας πλησιάζουν εις τον δρόμον άνθρωποι με πάσαν προφύλαξιν και θα μας ψιθυρίζουν εμπιστευτικώς, όπως οι προσφέροντες γυμνάς εικόνας:
- Μήπως θέλετε, κύριε, κάτι, που απαγορεύεται αυστηρώς; - Χασίς; Δεν καπνίζω, φίλε μου. Αλλά ούτε μορφίνην πίνω.
- Κάτι περισσότερον απηγορευμένον, γυναίκα με κνήμας.
Πταίουν όμως και τα υπερδωδεκάκισχίλια αυτοκίνητα της πρωτευούσης, τα οποία δεν αποκόπτουν τας γυναικείας κνήμας, αφού μας σκανδαλίζουν τόσον, δια να ησυχάσωμεν.
ΕΙΣ
… Το χρονογράφημα της επομένης
“ΕΘΝΟΣ” 3 Δεκεμβρίου 1925
ΧΡΟΝΟΓΡΑΦΗΜΑ
ΤΑ ΗΘΗ
Τα πράγματα αρχίζουν να προσλαμβάνουν γενικωτέραν τακτοποίησιν εις τας Αθήνας. Μετά την τοποθέτησιν των καλαθίων εις τους δρόμους, μετά την κατάργησιν της κοντής φούστας, ιδού, ότι τίθεται αυστηρά χειρ και εις τα χοροδιδασκαλεία και τα χορευτήρια. Αξιωματικοί της αστυνομίας των ηθών, φέροντες πολιτικόν ένδυμα, θα εισέρχωνται εις τοιαύτα και θα επιβλέπουν τα συμβαίνοντα. Θα εξετάζουν το ποιόν και την συμπεριφοράν των θαμώνων. κ.τ.λ. δι΄αιφνιδιαστικών επιθεωρήσεων. Πολλοί ηπόρησαν με τα αναγγελθέντα μέτρα, αλλά περισσότεροι ηρώτησαν:
- Τέλος πάντων αν δεν αναμιγνύονται εις τοιαύτα ζητήματα τάξεως, ομαλότητος, κοινωνικής ευπρεπείας τα όργανα της αστυνομίας των ηθών, ποίον λόγον υπάρξεως έχει αυτή η αστυνομία;
Ιδού ερώτημα λύον τας απορίας. Όντως τι θα πη αστυνομία ηθών, όταν δεν παρακολουθεί τα ήθη, δεν επιβλέπει επ΄αυτών και δεν συμβάλλει προς κοινωνικήν εξυγίανσιν; Και πότε, που και πως θα αρχίση η αστυνομία των ηθών την άσκησιν των καθηκόντων της; Πρέπει να ομολογηθή, και δεν πιστεύω να υπάρχη αντίρρησις, ότι κατά τα τελευταία χρόνια των κοινωνικών αναστατώσεων επεκράτησε απεριόριστος υπερλευθερία εις τα ήθη μας, αποτέλεσμα της οποίας είναι η πλησμονή των κέντρων της τέρψεως, όπου χάριν του χρήματος και δια του χρήματος εξοκέλλει η νεολαία. Η δε ελευθερία της γυναικός παρεξηγήθη τόσον πολύ εις τας Αθήνας., ώστε όλοι γνωρίζομεν ποία είχε ολέθρια αποτελέσματα επί της ηθικής εκπτώσεως. Περιορισμός, λοιπόν, και επαγρύπνησις επί των “φυτωρίων” της ανηθικότητος είνε το αμεσώτερον καθήκον της αστυνομίας των ηθών. Βεβαίως η εξυγίανσις αύτη πρέπει να συνδιασθή με την παρακίνησιν της νεολαίας προς αγάπην δια την εργασίαν. Τοιαύτη προσπάθεια δυστυχώς δεν υπάρχει παρ΄ημίν, όπου πλείστα κοράσια υπό την πρόφασιν εργασίας εις επιπόλαια μέρη εκτρέπονται του ανθρωπίνου δρόμου.
Αλλά όταν θα τεθούν υπό αστυνομικόν έλεγχον τα μέρη της τέρψεως, θα παύση αυτή η ακράτητος υπερελευθερία, εις την οποίαν οφείλεται η καθ΄εκάστην ευκολωτέρα κατάπτωσις νεαρών γυναικών. Να προσέξωμεν πολύ, κύριοί μου, εις το σπουδαίον αυτό κεφάλαιον, διότι αποτελεί την πραγματικήν εξυγίανσιν της κοινωνίας. Ότι παρακινεί προς την έκλυσιν είνε η αποφυγή προς την εργασίαν, η έλλειψις εμπιστοσύνης προς αυτήν, η εύκολος περιφρόνησις της εμπρός εις τας ευκόλους τέρψεις. Έχομεν παραπολλήν τέρψιν, εκτάκτως δε ανώμαλον, διότι δεν θέλομεν την εργασίαν. Με τον έλεγχον της πληθωρικής τέρψεως θα γίνη σκέψις δια την εργασίαν. Όταν δε βλέπει κανείς εις τα κέντρα τέρψεως τόσην πολλήν νεότητα ξενυκτώσαν, είνε φυσικόν να ερωτήση:
- Αλλά πότε εργάζονται αυτά τα κορίτσια και αυτά τα παιδιά;
Κανονισμός, λοιπόν, της τάξεως και εις τα διασκεδαστικά μέρη θα έχωμεν ωφέλειαν δια την ευπρέπειαν, την ηθικήν και την ζωπύρησιν του αισθήματος της εργασίας. Ποίος άλλος θα μεριμνήση δι΄αυτά τα πράγματα, δια τα οποία ομιλούμεν όλοι καθ΄εκάστην; Η κοινωνία; Δεν φαίνεται διατεθιμένη, δεν αναλαμβάνει πρωτοβουλίαν. Τα ηθοπλαστικά σωματεία της; Δεν εφανέρωσαν παρομοίαν δράσιν. Η γυναικεία ενεργητικότης; Περιωρίσθη εις την Ελλάδα εις θεωρητικάς θαλασσοποιήσεις και κλείει τα μάτια προς την πραγματικότητα. Σήμερον δεν ευρίσκονται υπηρέτριαι, καμαριέραι, μαγείρισσαι εις τας Αθήνας, καίτοι αι θέσεις αυταί είναι περίφημοι, - τα πάντα έτοιμα, χωρίς καμμίαν φροντίδα δια το ετοίμασμά των, - αλλά προ της απροθυμίας αυτής δι΄εργασίαν παρατηρείται μεγίστη προθυμία προς την τέρψιν. Βέβαια η τέρψις δεν είνε έγκλημα. Κάθε άλλο. Είναι η χαρά, η ανακούφισης της ζωής και κοινωνία εργαζομένη έχει άμεσον την ανάγκην της. Όχι όμως να καταντά κυριωτέρα ασχολία της εργασίας, κατά ποίον δε τρόπον όλοι βλέπομεν, εφ΄όσον έχομεν οφθαλμούς, και ακούομεν εφ΄όσον έχομεν ώτα. Η χειροτέρα και επικινδυνωδεστέρα δια την ψυχικήν και την σωματικήν υγείαν τέρψις είνε η διά της αργίας. Και επί τέλους η αστυνομία, όσον και αν δεν ήνε προληπτικόν ίδρυμα, είνε όμως ίδρυμα ασφαλείας. Τα δε καθήκοντα της δεν επεκτείνονται μόνον μέχρι της ασφαλείας της ζωής και της περιουσίας των πολιτών, αλλά και επί της υγείας των, δια την οποίαν επικρατεί πλήρης αναρχία σήμερον. Η αστυνομία των ηθών θα διορθώση το ρωμαίϊκον; Κάποιος τέλος πάντων. Εκτός αν πρόκειται να το διορθώση ο εκφυλισμός εκ της εκλύσεως.
ΕΙΣ
