Πρωτότυπο άρθρο που καταπιάνεται με ένα ακανθώδες θέμα που έχει παραμεληθεί αρκετά στις αναλύσεις της ζωής και του έργου του αγρινιώτη ποιητή: πως από φανατικός αντιβενιζελικός, προς το τέλος της ζωής του βρέθηκε στρατευμένος στο βενιζελικό στρατόπεδο. Με το ξέσπασμα του πρώτου παγκόσμιου πολέμου τον Αύγουστο του 1914 ο Χατζόπουλος επέστρεψε με την οικογένειά του αρον αρον στην Ελλάδα, όπου απέφυγε αρχικά να ασχοληθεί με την πολιτική. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός ότι η γερμανική σοσιαλδημοκρατία, με την οποία ο Χατζόπουλος μέχρι εκείνη τη στιγμή είχε ταυτιστεί απόλυτα, τάχτηκε αμέσως υπέρ του πολέμου, πράγμα που απογοήτεψε και εξόργισε τον ποιητή και πιθανώς τον έσπρωξε ακόμη πιο πολύ στην αλλαγή της πορείας του.

Το κείμενο δεν είναι βέβαια τέλειο, περιέχει ανακρίβειες (ο Κ. Χατζόπουλος επέστρεψε από τη Γερμανία το 1914 και όχι το 1907), είναι αρκετά σύντομο, δεν υπάρχουν αναφορές πηγών, παρόλαυτα πιστεύω ότι έχει ενδιαφέρον και αξίζει της προσοχής μας.

Γ.Χ.

εφ. “Πριν”, 20/10/204 Κίνηση Ιδεών, Λογοτεχνία

Κ. Χατζόπουλος: Πολυτάλαντος της κοινωνικής απελευθέρωσης

της Κικής Μένου

Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος (1868-1920) διακρίθηκε στις προσπάθειές του διάδοσης των σοσιαλιστικών ιδεών που ο ίδιος γνώρισε στη Γερμανία όπου σπούδασε. Έντονο ωστόσο υπήρξε το αποτύπωμά του στην ταξική πάλη και στη λογοτεχνία.

Στην καμπή του 1907, λίγο πριν από την αλλαγή του χρόνου προς το 1908, κάτι πρωτοφανές κοινοποιείται στον ελληνικό Τύπο. Η σοσιαλιστική εφημερίδα “Εργάτης”, στον Βόλο, ξεκινά κύκλο δημοσιεύσεων του “Κομμουνιστικού Μανιφέστου” των Κ. Μαρξ και Φ. Ένγκελς. Πίσω από την εφημερίδα αυτή βρισκόταν η προσπάθεια μιας οργάνωσης η οποία περιλάμβανε περίπου 400 μισθωτούς και επιδίωκε να αποσπάσει τους εργάτες από τα συντεχνιακά σωματεία τους και να τους συνενώσει σε έναν καθαρά προλεταριακό σύνδεσμο.

Στην πρωτοβουλία παρουσίασης της συγκεκριμένης εφημερίδας καθώς και στη μεταφραστική εργασία που εκπονήθηκε για χάρη της διαφώτισης τού τότε πρωτοεμφανιζόμενου προλεταριάτου σημαντικό ρόλο παίζει ο ποιητής-διηγηματογράφος Κωσταντίνος Χατζόπουλος. Έχει γυρίσει από τις σπουδές του στη Γερμανία, όπου έχει έρθει σε επαφή με τις σοσιαλιστικές ιδέες και την ανάγνωση της πραγματικότητας μέσα από τη διαδικασία της πάλης των τάξεων. Από τότε δεν θα μείνει ούτε μια στιγμή αμέτοχος με την πένα του και την πολιτική του δράση στη διαφώτιση του ανερχόμενου ελληνικού προλεταριάτου. Ο λαός -κατά τον Χατζόπουλο- έχει εξαπατηθεί από την επιβολή Συντάγματος και έπειτα από την ανώτερη και μεσαία αστική τάξη και έχει εγκλωβιστεί στην υλοποίηση των συμφερόντων τους με το πρόσχημα του καθολικού και άμεσου εκλογικού δικαιώματος. Γι’ αυτό και θα είναι πάντα στην πρώτη γραμμή στο κομμάτι της ιδεολογικής πάλης μέσα την εργατική τάξη. Θα βοηθήσει στην έκδοση της σοσιαλιστικής εφημερίδας Μέλλον, με σκοπό τη μύηση των εργατών στις σοσιαλδημοκρατικές ιδέες.

Το 1911 θα στηρίξει την ίδρυση του Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθηνών που εμφορείται από τον συνεχή προλεταριακό αγώνα και την ανάδειξη του διεθνούς σοσιαλισμού. Είναι μάλιστα αξιοπρόσεκτο το γεγονός ότι η δημιουργία του Κέντρου αυτού δεν στοχεύει απλώς στη μαζικοποίησή του αλλά στην προσπάθειά του να δηλωθεί σαν άλλο ένα κέντρο αγώνα ικανό να κατακτήσει τα δικαιώματα και τις διεκδικήσεις των εργαζομένων, σε αντίστιξη μάλιστα με το εξίσου νεοδμητο Εργατικό Κέντρο Αθηνών, που με την υποστήριξη της κυβέρνησης Ελ. Βενιζέλου διεξήγαγε μια ακούραστη προπαγάνδα εναντίον του σοσιαλισμού και υπέρ της αρμονίας ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία.

Βαθύτατα αντιβενιζελικός, όπως ο ίδιος αναφέρει «Ακόμα πιο ολέθρια ήταν για τους εργάτες η εμφάνιση του Βενιζέλου, του σωτήρα της επανάστασης. Επομένως ο Βενιζέλος εισήγαγε στη Βουλή την αγγλική τακτική για μια εκτεταμένη πολιτική υπεράσπισης των εργατών, προκειμένου να προλάβει τον κίνδυνο εκ των έσω. Έτσι βρέθηκε ολόκληρο το εργατικό κίνημα να υποβοηθά την αστική πολιτική». Εντέλει στα χρόνια του εθνικού διχασμού σε μια δύσκολη απόφαση για την επαναστατική Αριστερά και το εργατικό κίνημα ανάμεσα στις δύο επιλογές της αστικής στρατηγικής μεταξύ της ουδετερότητας των ανακτόρων απέναντι στον πόλεμο ή της επεκτατικής πολιτικής κατάληψης εδαφών στο όνομα της Μεγάλης Ιδέας εν μέσω πολέμου, ο Χατζόπουλος, αν και αντιπολεμικός και αντιιμπεριαλιστής, θα στρατευτεί με τη βενιζελική – επεκτατική πλευρά, λόγω του εξαιρετικά φιλεργατικού και φιλαγροτικού προγράμματος της Κυβέρνησης της Θεσσαλονίκης, το οποίο θεωρούσε αποτέλεσμα της εξαιρετικής πίεσης και των έως τότε νικών του αδύναμου εργατικού κινήματος στην Ελλάδα.
Όσο συνέβαλε στην ανάπτυξη του εργατικού – επαναστατικού κινήματος στην Ελλάδα, άλλο τόσο με την καλλιτεχνική του πένα προσπάθησε να διευρύνει τους αισθητικούς ορίζοντες του λαού. Πέρα από την έκδοση του φιλολογικού περιοδικού “Τέχνη”, έγραψε πλήθος ποιημάτων, διηγημάτων, δοκιμίων και μεταφράσεων.

Τα ποιήματά του μας φανερώνουν την αισθαντικότητα και την ευαισθησία του. Γίνεται επιβλητικός χωρίς να είναι μεγαλόστομος. Με γλώσσα δημοτική και συχνά επαναλαμβανόμενη μάς υποβάλλει στη σκιά, την καταχνιά και την οδύνη. Ακολουθώντας τις αρχές του μυστικιστικού αλλά ελάχιστα επαναστατικού συμβολιστικού ρεύματος μάς έχει κληροδοτήσει εξαιρετικά ποιήματα που μυρίζουν βρεμένο χώμα και ξεραμένα φθινοπωρινά φύλλα. Εκεί όμως που ο Χατζόπουλος γίνεται πραγματικά μεγάλος τεχνίτης είναι όταν το κοινωνικό καλλιτεχνικό ρεύμα του νατουραλισμού έρχεται να συγκεραστεί με την ονειρική πρότερη αίσθηση του ονειρικού συμβολισμού του. Η πιστή αποτύπωση των εξωτερικών συνθηκών και γεγονότων του νατουραλιστικού μοντέλου εμπλέκεται με την αφαιρετική διάθεση του συμβολικού του παρελθόντος. Καταφέρνει με αυτό τον τρόπο να ασκεί οξεία κοινωνική κριτική, όχι όμως με την έννοια της απλής ανάδειξης των αδύναμων κοινωνικών στρωμάτων αλλά μέσα από τις αντιφάσεις των λόγων και των έργων των πρωταγωνιστών, όπου μερικές φορές δεν έχουν όνομα, τους αφαιρεί το πρόσωπο για να κοινωνικοποιήσει τα χαρακτηριστικά τους. Έτσι η προσέγγιση των αγροτικών στρωμάτων φτιάχνει μυθιστορηματικούς χαρακτήρες που βρίθουν συντηρητισμού και εκμαυλισμού μη αντέχοντας εντός των πολιτισμικών ορίων της αγροτικής υπαίθρου, που οδηγούνται όμως από την άλλη πλευρά στα αδιέξοδά τους και την καταστροφή, λόγω της νεόκοπης αστικής καιροσκοπικής κουλτούρας την οποία υιοθετούν.

Η κοινωνικά κριτική του ματιά βάζει στο βάθρο του προβληματισμού τον γυναικείο υποβιβασμό μέσα στην ελληνική αστική και αγροτική κουλτούρα και ανοίγει ζητήματα σε σχέση με την καινούργια θέση της στην παραγωγή, που ακόμα όμως κουβαλά τα παλιά πολιτισμικά πρότυπα (προίκα) δυσχεραίνοντας τη θέση της στην κοινωνία παρά την αντίθετη ψευδεπίγραφη επαγγελία της χειραφέτησής της.

Παρά τους επικριτές του και πέρα από αυτούς που θέλουν να οικειοποιηθούν την τέχνη του παραβλέποντας εσκεμμένα την πολιτικοκοινωνική του κριτική, εμμένοντας πεισματικά στα εξωτερικά χαρακτηριστικά της, θα παραμείνει ένας μεγάλος αγωνιστής και διανοούμενος της κοινωνικής απελευθέρωσης.

https://prin.gr/2014/10/κ-χατζόπουλος-πολυτάλαντος-της-κοινω/