ΤΟ ΣΑΡΑΚΙ ΤΟΥ ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΥ ΜΕΡΟΣ Β΄

Ο όρος “σοσιαλισμός” άρχισε να γίνεται γνωστός στην Ελλάδα με αργοπορία μερικών δεκαετιών σε σχέση με την δυτική Ευρώπη. Στην πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα η ενασχόληση με το καινούργιο φρούτο που φαινόταν να επικρατεί σιγά σιγά στις “προηγμένες” χώρες της γηραιάς ηπείρου είχε γίνει ένα είδος μόδας. Λίγο πολύ όλες οι εφημερίδες άρχισαν να δημοσιεύουν άρθρα και ειδήσεις που αφορούσαν το νέο φαινόμενο, παρόλο που δεν υπήρχε βέβαια κάποια σημαντική παρουσία σοσιαλιστών στον πολιτικό αγώνα.
Tο 1907, κυκλοφόρησε το βιβλίο του Γ. Σκληρού «Το Κοινωνικό μας ζήτημα», το πρώτο θεωρητικό έργο της ελληνικής σοσιαλιστικής φιλολογίας, που συνόψιζε με συγκροτημένο τρόπο την κλασσική μαρξιστική θεωρία και ανέλυε την ιστορία και την κατάσταση στην Ελλάδα από μαρξιστική μεριά προτείνοντας την πάλη των τάξεων σαν παράγοντα κοινωνικής προόδου. Το κείμενο τάραξε τα λιμνάζοντα νερά της ελληνικής διανόησης, από τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου μέσα από τις σελίδες του περιοδικού “Νουμάς” άρχισε μια συζήτηση που διάρκεσε χρόνια και στην οποία πήραν μέρος τα μεγαλύτερα ονόματα της ιντελιγκέντσιας της εποχής. Σημαντικό ήταν το άρθρο του Πέτρου Βασιλικού (Κώστα Χατζόπουλου) με τον ίδιο τίτλο (“Το κοινωνικό μας ζήτημα” “Ο Νουμάς” 28 Οκτωβρίου 1907) όπου βασικά εξηγείται με απλά λόγια η σοσιαλιστική θεωρία του Carl Kautsky.

Δημ. Χατζόπουλος

Οι αδελφοί Χατζόπουλοι έζησαν για μεγάλο χρονικό διάστημα στη Γερμανία, που ήταν το κέντρο της παγκόσμιας σοσιαλδημοκρατίας (*), ήρθαν σε επαφή από πρώτο χέρι με τα νέα πολιτικά και συνδικαλιστικά ρεύματα και γύρω στο 1905-1906 αποποιήθηκαν το νιτσεϊσμό και ενστερνίστηκαν τις σοσιαλιστικές ιδέες.
Το Μάη του 1911 συγκροτήθηκε στην Αθήνα το Σοσιαλιστικό Κέντρο από τον Ν. Γιαννιό, στο οποίο συμμετείχε σαν ιδρυτικό μέλος (κατόπιν υπόδειξης του αδελφού του Κώστα Χατζόπουλου που ήταν ακόμη στη Γερμανία) ο Δημ. Χατζόπουλος. Το Σοσιαλιστικό Κέντρο είχε δικό του πρόγραμμα, με βάση τα διεθνή σοσιαλιστικά συνέδρια της Β` Διεθνούς. Επιδιώξεις του ήταν, μεταξύ των άλλων, η προώθηση των σοσιαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα, η οργάνωση των εργατών σε συνδικάτα, η αποχή από κάθε επιθετικό πόλεμο, η διεκδίκηση μεταρρυθμίσεων που αφορούσαν το δικαίωμα ψήφου και εκλογής σε άντρες και γυναίκες, η καθιέρωση του εκλογικού συστήματος της αναλογικής αντιπροσώπευσης, κλπ. Αργότερα ο Δημ. Χατζόπουλος διαφώνησε και ηγήθηκε της Σοσιαλιστικής Συνδικαλιστικής Οργάνωσης, με μαξιμαλιστικό-συνδικαλιστικό προσανατολισμό. Στο σημείο αυτό ήρθε σε ρήξη με τον αδελφό του Κώστα, που αντίθετα υποστήριζε την ανάγκη της πολιτικής οργάνωσης των εργατών κατά τα γερμανικά σοσιαλδημοκρατικά πρότυπα, παρόλο που η ρήξη τους αυτής ποτέ δεν ήταν δημόσια. (βλέπε στις πηγές την ανάρτηση “Ο Δημήτρης Χατζόπουλος και η Σοσιαλιστική Συνδικαλιστική Οργάνωση”).

Παραθέτω άρθρο της εφημερίδας “Χρόνος” όπου γίνεται η αναγγελία δύο διαλέξεων που έδωσε ο Δημ. Χατζόπουλος στην αίθουσα της “Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών” (πρώην Συντακτών) στην οδό Σταδίου, τις 16 και 17 Απριλίου του 1911, με θέμα “ο Πραγματιστικός επιστημονικός Σοσιαλισμός”, με πολύ πλούσιο απ ότι φαίνεται περιεχόμενο, καθώς και ένα άρθρο του Σπύρου Μελά της μεθεπόμενης ημέρας, όπου συνοψίζονται περιληπτικά, κάπως επιφανειακά και σχεδόν ανεκδοτολογικά, τα όσα ειπώθηκαν στις δύο διαλέξεις.
Γ.Χ.

 “Χρόνος”, 16 Απριλίου 1911 σελ. 2
Ο ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ
ΔΗΜΟΣΙΑΙ ΟΜΙΛΙΑΙ

Όμιλος λογίων και δημοσιογράφων εκ των κ.κ. Ν. Ποριώτου, Σ. Μελά, Ζ. Παπαντωνίου, Σ. Καμπάνη, Δ. Χατζοπούλου, Δ. Κοκκίνου και Φραγκοπούλου απεφάσισε την διοργάνωσιν δημοσίων ομιλιών επί ζητημάτων κοινωνικού ενδιαφέροντος με είσοδον ελευθέραν. Αι δύο πρώται διαλέξεις θα γείνουν σήμερον Σάββατον ώραν 4 1/2 μ.μ. και αύριον Κυριακήν ιδίαν ώραν εις την αίθουσαν της “Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών” (πρώην Συντακτών), οδός Σταδίου αριθ. 16 απέναντι της Βουλής. Ο κ. Δ. Χατζόπουλος θα ομιλήση περί του “Πραγματιστικού επιστημονικού Σοσιαλισμού”. Τα αντικείμενα εις τα οποία θα περιστραφούν αι δύο αυταί διαλέξεις είνε τα εξής:
Τα πρώτα στάδια του Σοσιαλισμού. Τα ουτοπιστικά σοσιαλιστικά κινήματα και αι μεγάλαι ουτοπιστικαί σοσιαλιστικαί μορφαί εις την Αγγλίαν, Γαλλίαν και Γερμανίαν. Πως ο σοσιαλισμός από ουτοπίας έφθασεν εις επιστημονικήν βάσιν και πρακτικήν εφαρμογήν. Η εμφάνισις του Καρλ Μαρξ και Φρείδριχ Ένγελς. - Ολόκληροι αι θεωρίαι του Μαρξ. - Η θεωρία του Ιστορικού υλισμού. - Η επίδρασις του Σπινόζα και Δάρβιν. - Λεπτομερής ανάπτυξις της θεωρίας. - Πόσον αρμόζει κυρίως εις την πράξιν και τι δυνάμεθα να λάβωμεν απ΄αυτήν ως πρακτικήν βάσιν γνησίου, καθαρώς εργατικού κινήματος. - Ο Ένγελς και η θεωρία του Ιστορικού υλισμού. - Ποία η θέσις των νεωτέρων σοσιαλιστών απέναντί της. - Η θεωρία της αξίας – Έως που την είχον εννοήσει οι προηγούμενοι θεωρητικοί οικονομολόγοι και πως την έθεσεν ο Μαρξ. - Σύγκρισις της Μαρξιστικής ταύτης θεωρίας και των θεωριών της Αστικής πολιτικής Οικονομίας. - Το “Κομμουνιστικόν μανιφέστο” και το “Κεφάλαιον”. - Η ένωσις των εργατών όλου του κόσμου. - η θεωρία του πλεονάσματος του Μαρξ. - Έκθεσίς της κατά ευνόητον, απλούστερον τρόπον. – Η οριστική εξήγησις του ζητήματος εργασίας και κεφαλαίου και η ακλόνητος βάσις επί της οποίας εστηρίχθη, στηρίζεται και πορεύεται η σοσιαλιστική κίνησις εις τον πολιτισμένον κόσμον. - Τα νεώτερα κινήματα. - Σοσιαλιστική δημοκρατία και Συνδικαλισμός.

“Χρόνος”, 19 Απριλίου 1911 σελ. 1
Σ. Μελάς
ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ
ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟΣ

Εις τας Αθήνας συμβαίνει μέγα δυστύχημα εις τον σοσιαλισμόν. Όσοι γνωρίζουν τι είνε δεν ομιλούν, και όσοι ομιλούν δεν γνωρίζουν τι είνε. Ο συνάδελφος κ. Χατζόπουλος, από τους ολίγους γνωρίζοντες περί τίνος πρόκειται, είνε ο πρώτος που ανέπτυξε λεπτομερώς την Μαρξιστικήν θεωρίαν, με δύο διαλέξεις εις την αίθουσαν των Συντακτών. Έδωσεν ένα σύντομον ιστορικόν της εξελίξεως του σοσιαλισμού από ουτοπίας εις επιστήμην. Και υπενθύμισε κατ’αρχάς, ότι ο σοσιαλισμός δεν είνε “ξένον φυτόν, το οποίον αποπειρώνται τινες να μεταφυτεύσωσιν ενταύθα”. Απεναντίας είνε το εκλεκτότετον άνθος της ελληνικής φιλοσοφίας, αφού ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης έδωσαν τα πρώτα πρότυπα μιάς μελλοντικής κοινωνίας, ο πρώτος εις την περίφημον Πολιτείαν του και ο δεύτερος εις την σοσιαλιστικήν δημοκρατίαν του με βάσιν τους δούλους. Η ιδέα της κοινοκτημοσύνης επραγματοποιήθη δια πρώτην φοράν εις την Σπάρτην. Μία επιγραφή αποδεικνύει, ότι σοσιαλισμός υπήρχεν επίσης από αρχαιοτάτων χρόνων εις την Κίναν. Μεγιστάνες αναφέρονται εις τον αυτοκράτορα και τον παρακαλούν να τους περιορίση. Αναφαίνευται εις την Ρώμην έπειτα με τους Γράκχους, εις αυτόν τον μεσαίωνα με τους αδιάκοπους αγώνας μεταξύ χωροδεσποτών και δουλοπαροίκων και τέλος εις την Ευρώπην των ημερών μας κατ’ αρχάς ως ουτοπία, κατόπιν ως επιστημονική θεωρία και τέλος ως πράξις. Οι ουτοπισταί σοσιαλισταί είνε γνήσια τέκνα των ρασιοναλίστ του δεκάτου ογδόου αιώνος, άγουρος καρπός της Γαλλικής επαναστάσεως. Εις την βαθυτάτην κριτικήν, την οποίαν έκαμε ο Ρενάν εις τον δέκατον όγδοον αιώνα, μας έδειξε με τον ωραιότερον τρόπον το θεμελιώδες ελάττωμά του. Ο αιών αυτός, ο οποίος εκατάλαβε περίφημα τον εαυτόν του, δεν ηννόησε την φύσιν. Δεν ηννόησε τον άνθρωπον, δεν επρόσεξε το παρελθόν του. Τον επίστευσε κατά βάθος αγαθόν και απέδωσεν όλας τα κακίας εις την αμάθειαν. Αρκεί να φωτισθή ο άνθρωπος, εφαντάσθησαν οι ρασιοναλίστ, και γίνεται αμέσως εξαίσιος, έτοιμος να δεχθή πάσαν αλήθειαν, να καταλύση πάσαν αδικίαν, να μεταβάλη την γην εις παράδεισον. Ο αιών αυτός πολύ επίστευσεν εις την δύναμιν της λογικής και της πειθούς. Και ανέλαβε δια της λογικής να πείση τον άνθρωπον να αλλάξη την φύσιν του. Την αχαλίνωτον αυτήν αισιοδοξίαν ευρίσκομεν εις το βάθος της ουτοπίας του Σαιν-Σιμόν. Ωνειρεύθη μίαν κοινωνίαν ειδύλλιον, όπου οι άνθρωποι, απείρως αγαθοί, διότι θα ήσαν τελείων φωτισμένοι, θα ζούσαν κατά λόχους εις την εξοχήν. Επερίμενε δε να ευρεθή κανένας πλούσιος ανθρωπιστής να κάμη τα έξοδα της παραστάσεως του ειδυλλίου. Ο υποφαινόμενος ευρήκε και τον πλούσιον αυτόν εις τους “Μαύρους Ανθρώπους”, ένα μυθιστόρημα, το οποίον εδημοσιεύθη προ ετών εις το “Άστυ” των κ.κ. Βουτσινά-Παπαντωνίου. Την ανακάλυψιν αυτή δεν θα την συγχωρήση ποτέ εις τον εαυτόν του, αν και την έκαμεν εις ηλικίαν είκοσι τριών ετών, όταν δηλαδή δεν εθεώρει ακόμη σπουδαίον αμάρτημα να πιστεύη εις την αγαθότητα των ανθρώπων και την καλήν θέλησιν των πλουσίων. Ο. κ. Χατζόπουλος μας διηγήθη μίαν φαιδράν περιπέτειαν μερικών μαθητών του Σαιν-Σιμόν. Απεσύρθησαν εις ένα προάστειον των Παρισίων. Ήσαν όλοι ντυμένοι ομοιόμορφα, με λευκά παντελόνια και μπλε σακκάκια. Τα γελέκα των εκούμπωναν από πίσω και τούτο δια να κουμπώνη ο ένας τον άλλον και να εννοούν καλλίτερα ότι ο άνθρωπος έχει ανάγκην του πλησίον και εις τα παραμικρότερα. Εις το στήθος είχαν κεντήσει τα ονόματά των, και τούτο εσήμαινεν ότι ο άνθρωπος μόλις παρουσιάζεται πρέπει να γίνεται γνωστός ποίος είνε. Η Αστυνομία όμως δεν είχε τας αυτάς αρχάς, τους επήρε μέσα και το ειδύλλιον εξητμίσθη τελείως εις τας φυλακάς. Η ουτοπία μόλις αντίκρυσε την πραγματικότητα τώβαλε στα πόδια. Ένας άλλος τύπος ουτοπιστού, πολύ συμπαθητικώτερος αυτός, ο Άγγλος Όεν, ετελείωσε κακήν κακώς. Ο Όεν δεν είχε απλώς φαντασίαν, όπως ο Σαιν-Σιμόν, αλλά και πολλά χρήματα και συγχρόνως εργοστάσιον, το οποίον μετέβαλεν εις παράδεισον. Με κήπους, με κατοικίας δια τους εργάτας, με σχολείον και νοσοκομείον. Και τα εισοδήματα του εργοστασίου τα εμοίραζεν εις τους εργάτας. Όταν απηλπίσθη ότι και οι άλλοι εργοστασιάρχαι θα τον μιμηθούν εστράφη προς την Πολιτείαν. Προσεπάθει να πείση το Κράτος να πάρη όλα τα εργοστάσια και να τα κάμη όπως το δικό του. Αλλά το Κράτος ουδέποτε πείθεται, διότι αυτό είνε αντίθετον προς την φύσιν του. Το Κράτος μόνον η τ τ ά τ α ι δ ι α β ί α ς, και τούτο δεν έχουν εννοήσει όλοι οι ουτοπισταί από του Σαιν-Σιμόν μέχρι του τελευταίου σοσιαλιστού βουλευτού. Ο Όεν απηλπίσθη και τότε η ανάγκη των πραγμάτων τον οδήγησεν εις την ευθείαν, εις την γενικήν απεργίαν. Αυτή όμως, κακά οργανωμένη, απέτυχεν, ο αγγλικός στρατός ετσάκισε τους εργάτας και ο Όεν, πάμπτωχος, απέθανεν εξόριστος μακράν της πατρίδος του. Οι εργάται μας, λοιπόν, καθώς και οι δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, πρέπει να διδαχθούν από τας αποτυχίας των ουτοπιστών. Να μη περιμένουν τίποτε από κανέναν. Ούτε από το σημερινόν Κράτος, ούτε από την καλήν θέλησιν των ανθρώπων. Να αποβλέπουν μόνον εις τον εαυτόν των, να έχουν εμπιστοσύνην εις τα ιδίας των δυνάμεις και εις αυτάς να εγκαταλειφθούν.
Όταν οργανωθούν εις ένα ισχυρόν σώμα, εμψυχωμένον από την πίστην εις το δίκαιον και το μέλλον, θα αποτελέσουν κολοσσιαίαν δύναμην, προς την οποίαν μοιραίως θα κλίνη η οριστική νίκη.

Σ. ΜΕΛΑΣ

________

(*) Το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα, παντοδύναμο στα συνδικάτα και στην τοπική αυτοδιοίκηση, βγήκε πρώτο κόμμα στις εθνικές εκλογικές αναμετρήσεις του 1890, 1893, 1898, 1903, 1907 και 1912 με ποσοστά όλο και πιο μεγάλα, αλλά παρέμεινε μόνιμα στην αντιπολίτευση για όλα αυτά τα χρόνια. Την ηγεσία του αποτελούσε η αφρόκρεμα της σοσιαλιστικής διανόησης, ο Carl Kautsky, ο August Bebel, η Clara Zetkin, η Rosa Luxemburg.

________

ΠΗΓΕΣ

“ Για ένα ‘διαλεκτικόν ενσταντανέ’: οι απαρχές του θεσμού της συνέντευξης με λογοτέχνες στην Ελλάδα και η συμβολή του Μήτσου Χατζόπουλου (1893-1911)”, Βαλάντω Λάνδρου, Θεσσαλονικη 2017

http://ikee.lib.auth.gr/record/295002/files/GRI-2017-20554.pdf

“Ο Δημήτρης Χατζόπουλος και η Σοσιαλιστική Συνδικαλιστική Οργάνωση” ανάρτηση στην ιστοσελίδα anarkismo.net 3/7/2010
http://www.anarkismo.net/article/17001
Από το Δέκατο Τέταρτο Κεφάλαιο με τίτλο “Αναρχικοί & Ελευθεριακοί σε μη Αναρχικές & Ελευθεριακές Οργανώσεις” του έργου “Για Μια Ιστορία του Αναρχικού Κινήματος του Ελλαδικού Χώρου”. Ολόκληρο το έργο δημοσιεύεται στο http://ngnm.vrahokipos.net

“Ο Δ. Χατζόπουλος, «Πεζοπόρος» στην Πάρνηθα”, διάλεξη του Λεωνίδα Κουρή, μεταλλειολόγου, πρώην Νομάρχη Ανατολικής Αττικής στην 5η Συνεδρίαση του δέκατου Συμπόσιου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας Αχαρνών -21 Οκτωβρίου 2010 – Δεύτερη ημέρα.
https://eleftherovima.wordpress.com/2011/11/01/
https://eleftherovima.files.wordpress.com/2011/11/cebbceb5cf89cebdceb9ceb4ceb1cf83-cebd-cebacebfcf85cf81ceb7cf83-cebcceb5-cf84cebfcebd-cf80ceb5ceb6cebfcf80cf8ccf81cebf-cf83cf84ceb7cebd.pdf

ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΜΑΣ ΖΗΤΗΜΑ – ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο ΝΟΥΜΑΣ 28 Οκτωβρίου 1907
https://xatzopoyloi.blogspot.com/2021/07/blog-post_6.html

https://users.sch.gr/symfo/sholio/istoria/kimena/1914.gianios.htm

Χ.-Δ. Γουνελάς, Η σοσιαλιστική συνείδηση στην ελληνική λογοτεχνία, 1897-1912, Αθήνα, Κέδρος, 1984.

Η ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ από το 1875 ως το 1974

Εισαγωγή, επιλογή κειμένων, υπομνηματισμός Παναγιώτης Νούτσος Τόμος Β΄, Αθήνα 1991