Ο ΠΑΝΟΣ Γ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΤΑ “ΑΙΤΩΛΙΚΑ” ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ– άρθρο του Θ.Μ. ΠΟΛΙΤΗ

 Δημοσιέυτηκε στην εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ” Αγρινίου την Τρίτη 22 Μαρτίου 1977

Η ΡΟΥΜΕΛΗ ΚΑΙ ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ

Ο ΠΑΝΟΣ Γ. ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΚΑΙ ΤΑ “ΑΙΤΩΛΙΚΑ” ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΤΟΥ

Ο Πάνος Γ. Χατζόπουλος, γέννημα και θρέμμα Βραχωρίτης, ανηψιός του Κώστα και του Μήτσου (Μποέμ) Χατζόπουλου, στο τέλος του καλοκαιριού της περασμένης χρονιάς – παρόλο που η ... θέλησή του ήταν άλλη - “βγήκε” από το παιχνίδι της Ζωής. Η περιπέτεια γι' αυτόν, στο φλοιό της γης, έληξε.
Ο λεβεντόκορμος πλάτανος της Πλατείας Χατζοπούλου του Βραχωριού ξεριζωμένος, χρόνια τώρα, από τα χώματα της γενέθλιας γης, δεν μπόρεσε να αντέξει περισσότερο, τη μεταφύτευση, στη μεγάλη γλάστρα της Πρωτεύουσας. ¨Έτσι κάποια στιγμή... άξαφνα ανεπάντεχα κι αδόκητα έγειρε κι έπεσε μιά για πάντα...

Ο Πάνος Χατζόπουλος με τη σύζυγό του και την αδελφή του Μάνθα το 1953

Όταν μιά γνωστή και ανθρώπινη παρουσία χαθεί η μνήμη αναζητά τα χνάρια που άφησε...
Ο Πάνος για μας, τα μη εύτακτα – για τις Ιταλογερμανικές αρχές κατοχής – παιδιά της γειτονιάς του, την εποχή εκείνη... φάνταζε ακόμη πιο ψηλός και λεβέντης. Φωτολουσμένος απ'την κρυφή, την ακαθόριστη αγωνιστική ακτινοβολία, επιδρούσε, χωρίς ίσως να το φαντάζεται, καταλυτικά, αποκαλυπτικά και εκθαμβωτικά. Ευγενικός, σεμνός, διακριτικός κι απόμακρος αχνοοδηγητής, αξιοποιούσε και υλοποιούσε αγωνιστικά τα πρώρα Εθνικοαπελευθερωτικά σκιρτήματα των νέων.
Ο Πόλεμος του 1940 ένωσε όλους τους 'Έλληνες.
Η Κατοχή τους χώρισε. Πολλές οι αφετηρίες. Διαφορετικοί οι δρόμοι. Τόσοι κι άλλοι τόσοι οι ... απώτεροι σκοποί. Κοινός “κατ΄ αρχήν” ο στόχος: χτύπημα και διώξιμο του εχθρού. Εκατομμύρια Έλληνες πήραν με τον άλφα ή βήτα τρόπο τρόπο μέρος στον Εθνικοαπελευθερωτικό ξεσηκωμό. Εκατοντάδες χιλιάδες τα θύματα. Ελάχιστοι, συγκριτικά, οι πραγματικοί “εφιάλτες”.

Ο Πάνος Γ. Χατζόπουλος πέρασε πολύ νωρίς στις επάλξεις μιας αντιστασιακής “όχθης”. Οι μεταπελευθερωτικές πολιτικές εξελίξεις, δεν δικαίωσαν νομοτυπικά, την αγωνιστική συμμετοχή του, στις γραμμές της αντίστασης για την απελευθέρωση της χώρας. Έτσι αντί να τιμηθεί του ζητήθηκε ο ... λόγος. Αντίκρισε μ΄ εγκαρτέρηση την άδικη για την “όχθη” του μοίρα. Ορθός κι αγέρωχος περπάτησε στους δρόμους του κατατρεγμού. Διώξεις, προπηλακισμοί, καταφρόνηση και αδικία. Στέρηση για κάμποσα χρόνια της ατομικής του Ελευθερίας. Η υγεία του υποσκάφτηκε.
Η αισθαντική καρδιά του, περιόρισε σε ένα μικρό μέρος της μιας “κοιλίας”, όλες τις ελπίδες, τις προσδοκίες και τα όνειρα για ένα καλύτερο ανθρώπινο μέλλον και άφησε το χώρο ελεύθερο για να περάσουν ορμητικά και να εγκατασταθούν μόνιμα - στο μέγιστο μέρος της καρδιάς – οι θλίψεις, οι πόνοι κι οι οδύνες. Η ετεροβαρής και για πολλά χρόνια “ανώμαλη” λειτουργία της καρδιάς του δημιούργησε ... “οίδημα”, μεγάλωσε, άπλωσε και αγκάλιασε όλους τους πόνους για να τους κάνει δικούς της... Σ΄αντίθεση όμως με την ψυχή, η επιστήμη της υγείας του σώματος, δεν θέλει μεγάλη καρδιά. Αρκείται στην μικρή και συμπαγή την “πέτρινη” που λένε. Τέτοια καρδιά δεν μπορούσε να έχει ο Πάνος. Γι΄ αυτό έφυγε πρόωρα. Η καρδιά του δεν μας άντεχε. Δεν μπορούσε να μας αντέξει άλλο...

Ο Πάνος Γ. Χατζόπουλος, - κληροδοτημένος, απευθείας, με ποιητική και λογοτεχνική φλέβα – έγραφε. Πάντοτε έγραφε, όταν οι σκληρές βιοπαλαιστικές συνθήκες της ζωής του το επέτρεπαν. Την Ποιητική του όμως συλλογή “ΑΙΤΩΛΙΚΑ” την τύπωσε και την κυκλοφόρησε το πρώτο τρίμηνο του “σωτηρίου έτους” 1967. Έτσι η πορεία της απήχησης ανακόπηκε και παραμερίστηκε για να περάσουν ... με πάταγο οι νέου τύπου πνευματικές ερπύστριες που κυριάρχησαν για επτά χρόνια στη γη μας.
Σήμερα, ύστερα από δέκα χρόνια, ο δημιουργός δεν υπάρχει. Τα πονήματα όμως της ψυχής και του νου του ζουν! Μέσα απ΄ αυτά μπορούμε να επικοινωνήσουμε, να ενδιαφερθούμε να λειτουργήσουμε στοχαστικά να δεχτούμε ή ν΄απορρίψουμε το όλο μέρος απ΄ τις δημιουργίες του.

Στη συλλογή “ΑΙΤΩΛΙΚΑ” - τόμος 60 σελίδων (17,50χ24,50), χαρτί πολυτελείας ΜΑΤ βαρύ – καταχωρήθηκαν δέκα οκτώ (18) συνολικά ποιήματα που, σχεδόν όλα, έχουν σαν κοινό τους γνώρισμα το πραγματικό γεγονός, που είτε κυριαρχεί πεντακάθαρο είτε αντιφεγγίζει πίσω τους, ήταν, πρώτη ύλη για το πλάσιμό τους. Ο Π.Γ.Χ. δεν δημιούργησε εγκεφαλικά ... “γεγονότα”. Αντίθετα από τα γεγονότα, από τα περιστατικά έπλασε καλλιτεχνικά και “εποίησε” τα δημιουργήματά του. Η σταθερά της ποιητικής του έμπνευσης είναι το γεγονός, το συμβάν. Ένα άλλο χαρακτηριστικό στοιχείο που διαποτίζει την ποίησή του, είναι το τέλος της ζωής. Ο θάνατος. Ο θάνατος και το μοιρολόι του θανάτου.
Ο σπαραγμός της καρδιάς του, για την απάνθρωπη εκτέλεση, από τους Γερμανούς κατακτητές, των 120 πατριωτών – έξω από τον περίβολο του Νεκροταφείου της Αγίας Τριάδας, στην Πόλη μας, τη Μεγάλη Παρασκευή του 1944 – μετουσιώνεται λυρικοελεγειακά “ΣΤΟΥ ΚΡΑΝΙΟΥ ΤΟΝ ΤΟΠΟ” που μας τον παρουσιάζει με συγκλονιστική συγκινησιακή ειλικρίνεια στις σελίδες 29-30 της συλλογής.

-----

“ ... Τότε
που αντιλαλούσαν οι καμπάνες
το θλιβερό τους μήνυμα οι καμπάνες
το τρομερό τους μήνυμα οι καμπάνες
όλες του Κάρλελι* οι καμπάνες “
-----

“ Εσείς
Ολόρθοι αδέρφια
σκοτώνατε τα βόλια στην καρδιά Σας... “
-----

“ ... Χρόνια ολάκαιρα
τ΄αηδόνια,
στα πλατάνια της Αγία Τριάδας,
δεν ξανάρθαν...
-----

“ … Προσκυνούμε
Την Άγια σου
την Τρισάγια σου
τη Μεγάλη μας Παρασκευή... “

* Κάρλελι ονομαζόταν η Αιτωλοακαρνανία επί τουρκοκρατίας (σημ. δικιά μου)

Ο “Κρανίου Τόπος” της Αγίας Τριάδας και η Μεγάλη Παρασκευή του 1944 είναι Βραχωρίτικα τραγικά βιώματα της κατοχής, που αποτυπώθηκαν στην ψυχή όλων μας. Ο Π.Γ.Χ.με τους πιο πάνω αντιπροσωπευτικούς του ποιήματος στοίχους μας εκφράζει όλους τους Βραχωρίτες όπου κι΄ αν βρισκόμαστε, ότι και αν φρονούμε... Τούτο, νομίζουμε, είναι σημαντικό και αξιοσημείωτο αν λάβουμε υπόψη μας τη γνωστή θέση του Π.Γ.Χ. στο χώρο της πολιτικής και των ιδεών.
Αλλά και οι πολιτικές θέσεις, και οι πανανθρώπινες κοινωνικές ιδέες του Π.Γ.Χ., περασμένες από τα πολλαπλά φίλτρα της ανθρώπινης, καλοσυνάτης και τίμιας ψυχικής ιδιοσυγκρασίας του, αποκτούν στη λυρική τους έκφραση μια ιδιάζουσα υφή που τείνει σε γενική και καθολική παραδοχή:

“ … Άνθρωποι, αδέρφια μου, καινούργιους δρόμους,
γιοφύρια ας φτιάξουμε στη νέα γενιά.
Θεμέλιο ας βάλουμε για νέους κόσμους
- Κατάρα ο πόλεμος κι απανθρωπιά -
για το παιδάκι μου, για τα παιδιά μας:
Ειρήνη – Ειρήνη
μια λέξη ας κλείνει
κάθε καρδιά ...”

Ο Π.Γ.Χ. και ως αντιστασιακός ξεσηκωτής, στα χρόνια της κατοχής, και ως κοινωνικός οραματιστής μιας πιο δίκαιης ζωής για όλους τους ανθρώπους, σκέπτονταν, μιλούσε κι ενεργούσε ειρηνικά. Ήταν ανίκανος για το παραμικρότερο κακό. Δεν έβλαψε κι ούτε μπορούσε να βλάψει ποτέ συνάνθρωπό του. Ήταν πρώτα απ΄όλα και πάνω απ΄όλα ένας καλός κ΄αγαθός άνθρωπος. Ένα μεγάλο ευκολοσυγκίνητο και ευαίσθητο παιδί! Μπορεί οι αντιξοότητες της ζωής του να μην του επέτρεψαν ν΄αξιοποιήσει, σε μέγιστους βαθμούς και σε υψηλούς τόνους, την ποιητική φλέβα που του κληροδότησαν οι θείοι του, δεν απώλεσε όμως ούτε έριξε καθ΄οδόν το “έρμα” του. Με τα ποιητικά του αυτά δείγματα φανέρωσε όχι μόνο τι ήταν αλλά και τι μπορούσε να ήταν...

Ας έρθουμε όμως τώρα και ας προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε το έξοχο και ανεπανάληπτο “ΒΡΑΧΩΡΙΤΙΚΟ” ποιητικό δημιούργημά του, που και μόνο αυτό θ΄αρκούσε να τον καθιερώσει ως Ποιητή για να τον καταξιώσουν με τους ασπασμούς τους οι ενδιαφερόμενες Μούσες.
Το Ποίημα χωρίζεται σ΄ένδεκα (11) στροφές. Η κάθε στροφή έχει τέσσερις (4) στίχους που ομοιοκαταληκτούν: ο πρώτος με τον τρίτο και ο δεύτερος με τον τέταρτο. Με τις λίγες μας γνώσεις “περί μετρικής”, νομίζουμε πως πρόκειται για 15/σύλλαβους και 14/σύλλαβους ιαμβικούς δευτερότονους στίχους δηλαδή (για τους μη ειδικούς) δισύλλαβο μέτρο που τονίζεται στη δεύτερη συλλαβή.
Ο Πάνος Γ. Χατζόπουλος με το 15/σύλλαβο παραδοσιακό, σφιχτοδεμένο και τεχνικά άψογο στίχο του αναφέρεται στη Μάννα του· την υψηλόκορμη, απροσποίητη, ακούραστη, ήρεμη και πάντοτε γλυκειά Σοφία Γ. Χατζοπούλου.
Η Μάννα όμως μέσα στο ποίημα πλαταίνει, ανοίγει, γίνεται αντιπροσωπευτική. Γίνεται Μάννα όλων των Βραχωριτών.
Έτσι ο καθένας μας που οπωσδήποτε έχει ένα κάποιο βίωμα απ΄τις καπνοφυτείες του Βραχωριού, μόλις διαβάσει ή μόλις ακούσει έστω και μιά στροφή από το ποίημα “κεντρίζεται” και μπαίνει άμεσα κι αυτόματα σε λειτουργία η συγκινησιακή διεργασία της ύπαρξής του. Μέσα στη Μάννα του Π.Γ.Χ. Χώρεσαν όλες οι Μαννάδες του Βραχωριού και της περιοχής του.
Το ποίημα όμως πέρα από την - συναισθηματικά και Εθνοτοπικά – συγκινησιακή ατμόσφαιρα που δημιουργεί, προεκτείνεται κι΄αποδίδει ρεαλιστικά την οικονομική, και κοινωνική πραγματικότητα μιάς συγκεκριμένης εποχής.
Η Μάννα ως υπεύθυνος φυσικός και κοινωνικός φορέας ζωής αντιμετωπίζει και παλαίβει... όλες τις αντιξοότητες. Πάνω της ξεσπούν όλες οι καταιγίδες. Είναι το Α και το Ω τηε Οικογένειας. Είναι, ίσως η μέγιστη δικαίωση της παρουσίας του ανθρώπινου όντος στη γη.
Η Βραχωρίστισσα Μάννα του Π.Γ.Χ. Καθολικεύει· γίνεται κανόνας γιατί έχει, όχι μόνο, τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα όλων των Μαννάδων της Βραχωρίτικης περιοχής, αλλά και γιατί έχει όλες τις βασικές ομοιότητες όλων των Μαννάδων της Γης.

Ο Πάνος Γ. Χατζόπουλος παρ΄όλο που εμπνεύστηκε, παρ΄όλο που πήρε για “πρότυπο” τη δική του, “εποίησε” τη Βραχωρίτισσα Μάννα σε πανανθρώπινα και γενικώς αποδεκτά μέτρα. Όλοι οι άνθρωποι, μπορούν να βρουν σ΄αυτούς τους στίχους ένα μέρος από τη δική τους τη Μάννα έστω κι αν δεν υπήρξε ποτέ καπνοφύτισσα. Κι αν ποτέ βρεθεί κάποιος ολότελα “ξένος”... θα είναι εκείνος που θα ήθελε να έχει για δική του την ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΜΑΝΝΑ του Πάνου Γ. Χατζόπουλου.

Καιρός όμως είναι να δώσουμε το λόγο στον Π.Γ.Χ. Να μας παρουσιάσει τη “Μάννα” του για να γίνουμε όλοι σε λίγο παιδιά Της!

“ Μάννα μου, Βραχωρίτισσα, με το λερό φουστάνι
το κόκκινο, που τόκανε σταχτύ σαν καταχνιά
η μαύρη κόλλα του καπνού, Φαρμακερό βοτάνι,
όλα της τα φαρμάκωσες, μεδούλι και καρδιά...
--- ---

Μάννα μου, καπνοφύτισσα, του Ζαπαντιού δουλεύτρα,
στο φύτεμα, στο σκάλισμα πρώτη στην αργατιά,
σ΄άρπαξεν ο Πατέρας μου παιδούλα καρδιοκλέφτρα
και σε κλειδωμαντάλωσε στην πιό βαρειά σκλαβιά...
--- ---

Μάννα μου, αρχόντισα χλωμή του μόχτου και του πόνου,
δακρυλιδάκια γαλανά κι ονείρατα γλυκά
τα δάκρυά σου γίνονται κι ο ιδρώς όλου του χρόνου,
δίχως για σένα διάφορο να μένει στα στερνά...
--- ---

Μάννα μου, Βραχωρίτισσα, ο μόχτος ο δικός σου
χαρίζει τέτοιαν ευωδιά περίσσεια στο φυτό,
που γίνεται στο κάπνισμα – το δάκρυ το πικρό σου-
παρηγοριά και δύναμη κι ελπίδα στο φτωχό...”
--- ---

Το “Βραχωρίτικο” ποίημα του Π.Γ.Χ. έχουμε τη γνώμη ότι θα παραμείνει, θα διαρκέσει και θα περπατήσει μόνο του χωρίς “δεκανίκια” στους δρόμους του πνευματικού μέλλοντος· γιατί είναι πηγαίο, αληθινό κι άψογο καλλιτεχνικό δημιούργημα.
Η Δημοτική μας αρχή και η Ένωση Γεωργικών Συνεταιρισμών ας διαλέξουν από μιά στροφή, ας δώσουν εντολή να χαραχθεί σε μιά μεταλλική ή μαρμάρινη πλάκα κι ας την αναρτήσουν στις αίθουσες συνεδριάσεών τους. Μ΄αυτό το τρόπο θα τιμηθεί βέβαια και ο “άτυπος Δήμαρχος” τηε Βραχωρίτικης ψυχής – που του αξίζει κάθε μεταθανάτια τιμή, αφού η ζωή δεν τον αξίωσε παρά μόνο με κατατρεγμό, αδικία, βιοπάλη και καταφρόνεση – σύγχρονα όμως ας τιμηθούν για το χθες, το σήμερα και το αύριο, όλες οι Βραχωρίτισσες, όλες οι καπνοφύτισσες ΜΑΝΑΔΕΣ.

Θ.Μ. ΠΟΛΙΤΗΣ