Δημήτριος Χατζόπουλος

 

Ο Δημήτριος Χατζόπουλος είχε την ατυχία να είναι αδελφός του Κωσταντίνου, και το απλό αυτό γεγονός στάθηκε ικανό να επισκιάσει την όλη του συγγραφική καριέρα. Είχε όλα τα προσόντα του επιτυχημένου διανοούμενου της εποχής, εύστροφος, γλαφυρός, πολυμαθής, καλλιεργημένος υπέρ του δέοντος, πολύγλωσσος, πολυγραφότατος, δανδής στα νιάτα του, περίεργος για οποιαδήποτε καινοτομία στο χώρο της τέχνης, της πολιτικής και του πολιτισμού, και όμως θεωρήθηκε και θεωρείται συγγραφέας δεύτερης επιλογής. Πιθανώς γιαυτό να έφταιξε το γεγονός ότι άφησε λίγα βιβλία, λιγοστές μεταφράσεις και πάρα πολλά -χιλιάδες - χρονογραφήματα, άρθρα και ανταποκρίσεις. Στην εποχή του ήταν πολύ γνωστός και αγαπητός, ακόμη και στον απλό κόσμο, μια και ασχολήθηκε με την επικαιρότητα, πράγμα που όταν εξέλειπε τον έριξε στη λήθη. Στο μέτρο του δυνατού θα προσπαθήσω να γεμίσω αυτό το κενό, δημοσιεύοντας κείμενα του που έχουν λησμονηθεί.

Ο Δημ. Χατζόπουλος την περίοδο του "Πεζοπόρου" (αρχή δεκαετίας ΄20)

Ο Δημήτριος Χατζόπουλος γεννήθηκε στο Αγρίνιο το 1872, γιος του Ιωάννη Χατζόπουλου και της Θεοφάνης Στάικου, ήταν μικρότερος αδερφός του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου (τα άλλα αδέλφια ήταν η μεγαλύτερη αδερφή του Αλεξάνδρα και τέσσερα μικρότερα αδέρφια, ο Γεώργιος, η Ασπασία, ο Ζαχαρίας και ο Αγαμέμνονας) (1), (βλέπε το γενεαλογικό δένδρο της οικογένειας Χατζοπούλου).
Στο Αγρίνιο τελείωσε το δημοτικό σχολείο. Φοίτησε στο Γυμνάσιο του Μεσολογγίου ενώ τέλειωσε το Λύκειο στην Κέρκυρα (1). Στη συνέχεια έφυγε για την Αθήνα, όπου παρακολούθησε μαθήματα στην αρχιτεκτονική σχολή του Εθνικού Μετσόβειου Πολυτεχνείου, στη φιλοσοφική και τη νομική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών (1). Συνέχισε τις σπουδές φιλολογίας, αισθητικής και κοινωνιολογίας στη Γερμανία (2), ορισμένες πηγές αναφέρουν ότι σπούδασε και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες (1). Στο εξωτερικό έζησε για πάνω από δέκα -ίσως δεκαπέντε- χρόνια (1).
Ο Δημήτριος (Μήτσος) Χατζόπουλος, όντας πνεύμα ανήσυχο σύντομα στράφηκε στη λογοτεχνία και επιδόθηκε στη συγγραφή αλλά και τη δημοσιογραφία, όπου διακρίθηκε κυρίως ως χρονογράφος και συνεργάστηκε κατά διαστήματα με αθηναϊκές εφημερίδες.
Την πρώτη του εμφάνιση στη λογοτεχνία πραγματοποίησε το 1890 με τη δημοσίευση του αυτοβιογραφικού διηγήματος “Τα πρώτα δάκρυα” στο περιοδικό “Εικονογραφημένη Εστία” (2), ενώ την ίδια περίοδο συνεργάστηκε επίσης με το περιοδικό “Παρνασσός” (1). Στην εφημερίδα “Άστυ“ της Αθήνας την περίοδο 1893 και 1894 δημοσίευσε τις φημισμένες “Συνεντεύξεις με τους λογίους μας” (1) (4) και τα πρωτοπόρα - και πρωτάκουστα για την εποχή – άρθρα για τα ανθυγιεινά επαγγέλματα και τις άθλιες συνθήκες εργασίας των εργατών (3)(6). Ήταν εκδότης, από το το 1896 μέχρι το 1900, του χιουμοριστικού περιοδικού «Ημερολόγιον του ποδόγυρου»(1).
Φανατικός αλλά όχι ακραίος δημοτικιστής εξέδωσε με το Γιάννη Καμπύση το 1901 το περιοδικό ”Διόνυσος” (1), που συνέχισε την προσπάθεια του περιοδικού «Τέχνη», το οποίο εξέδιδε την περίοδο 1898-99 ο αδερφός του Κώστας Χατζόπουλος.
Στο “Διόνυσο” δημοσιεύτηκαν αξιόλογα κείμενα των σύγχρονων τότε ευρωπαίων λογοτεχνών και ποιητών φέρνοντας σε επαφή την ευρωπαϊκή λογοτεχνία με την ελληνική.
Στην πεζογραφία, εκτός από τα χρονογραφήματα που δημοσιεύτηκαν σε εφημερίδες της εποχής του, έγινε γνωστός με τα ηθογραφικού χαρακτήρα ”Αγριολούλουδα” (1894) (2) και τις ”Ντόπιες Ζωγραφιές” (1896) (2) (3). Στα βιβλία αυτά καταχωρούνται θέματα παρμένα από την ελληνική ζωή της εποχής, εστιασμένα πιο πολύ στην ελληνική ύπαιθρο.
Σαν δημοσιογράφος, συνεργάστηκε με τις αθηναϊκές εφημερίδες «Νέα Ελλάς», «Η Καθημερινή», «Σκριπ», «Χρόνος», «Εσπερινή», «Ανεξάρτητος», «Ακρόπολις» και άλλες (1) (2), στις οποίες υπέγραφε με διάφορα ψευδώνυμα «Μποέμ», «Συμπολίτης», «Πεζοπόρος», ακόμη και «Αθηναίος». Δημοσίεψε άρθρα, ανταποκρίσεις από το εξωτερικό, συνεντεύξεις, χρονογραφήματα και ταξιδιωτικά κείμενα.
Ξεκινώντας από το 1919 στην εφημερίδα “Εμπρός” με το ψευδώνυμο «Πεζοπόρος» (αλλά αργότερα και σε άλλες εφημερίδες) άρχισε να επικεντρώνει το ενδιαφέρον του σε ένα νέο σχετικά είδος δημοσιογραφίας, το ταξιδιωτικό χρονογράφημα. Υπήρξε από τους πρωτοπόρους της φυσιολατρείας, της περιήγησης και της πεζοπορίας στην Ελλάδα, στα κείμενα του περιέγραψε με γλαφυρό και πρωτότυπο τρόπο γνωστά και άγνωστα και απρόσιτα τοπία και αρχαιολογικούς χώρους της χώρας μας. Οι περιηγήσεις του Δημ. Χατζόπουλου κάλυψαν μεγάλες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, της Θεσσαλίας, της Ευβοίας, της Πελοποννήσου. Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον έδειξε για τα τοπία της Αττικής (9). Από καφενόβιος, συνηθισμένος στην καθιστική ζωή (8) μετατράπηκε σε οδοιπόρος, ορειβάτης, νυχτερινός διαβάτης, εξερευνητής, φωτογράφος, καταφεύγοντας σε σπηλιές, απρόσιτες παραλίες, αναγνωρίζοντας αρχαία λείψανα, ακούγοντας τοπικές παραδόσεις και καταγράφοντας δοξασίες των περίοικων (7). Η Σοφία Γκλιάτη - Χασιώτη στο βιβλίο της «Μεσόγεια και Λαυρεωτική, έναν αιώνα πριν: Ο Δημήτρης Χατζόπουλος πεζοπορεί και γράφει» αναφέρει ότι μόνο για την Αττική έγραψε 1400 ταξιδιωτικά χρονογραφήματα (7).
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του διορίστηκε σε ανώτερη θέση στη νεοσύστατη Αγροτική Τράπεζα (2) και απομακρύνθηκε κάπως από τη συγγραφική δραστηριότητα, παρόλο που συνέχισε με τη δημοσιογραφία (5) (6). Πέθανε αιφνίδια το Σεπτέμβρη του 1936 στις Σέρρες, κατά τη διάρκεια περιοδείας του στη Βόρειο Ελλάδα (1) (9).
Το συγγραφικό έργο του Δημήτριου Χατζόπουλου τοποθετείται στην ελληνική παραγωγή του τέλους του δεκάτου ενάτου αιώνα και των πρώτων δεκαετιών του εικοστού.
Με σημείο εκκίνησης το δημοτικισμό του Ψυχάρη και τις ηθογραφικές αναζητήσεις της γενιάς του ’80 ο Χατζόπουλος οδηγήθηκε στη συνέχεια του έργου του σε μια γλωσσική αναδίπλωση στο χώρο της καθαρεύουσας και έστρεψε το θεματικό και αφηγηματικό προβληματισμό του στο χώρο της σύγχρονής του ευρωπαϊκής λογοτεχνίας με επιρροές από τα ρεύματα του νατουραλισμού, του αισθητισμού, του συμβολισμού αλλά και από τη φιλοσοφία του Νίτσε και αργότερα από την πολιτική θεωρία του σοσιαλισμού, την οποία και ασπάστηκε - πιθανώς επηρεασμένος και από τον αδελφό του Κώστα - κατά τη διάρκεια του μακρόχρονου ταξιδιού του στη Γερμανία το 1903 (1).
Άγνωστη και παραμελημένη παραμένει ακόμη και σήμερα η ανάμειξη του στην πολιτική και τo συνδικαλισμό.
Το 1910 στο Βερολίνο δραστηριοποιήθηκε στον εργατικό σύνδεσμο «Πρόοδος» και έδωσε διαλέξεις για το σοσιαλισμό και το συνδικαλισμό (11). Όταν το 1911 ο Ν. Γιαννιός πρότεινε στον Κώστα Χατζόπουλο να επανέλθει στην Ελλάδα για να τεθεί επικεφαλής του Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθήνας, αυτός του αντιπρότεινε τον αδελφό του Δημήτρη και έτσι ο Δ. Χατζόπουλος συμμετείχε στο Σοσιαλιστικό Κέντρο Αθήνας (Σ.Κ.Α.) ως ιδρυτικό μέλος (9)(11). Σύντομα διαφώνησε και ηγήθηκε της Σοσιαλιστικής Συνδικαλιστικής Οργάνωσης, που τα μέλη της “δε θέλανε πολιτική δράση και προπαγάνδιζαν μόνον την επαγγελματική οργάνωση”, όπως σημειώνει ο Γ. Κορδάτος (9). Στην ομάδα αυτή μετείχαν την εποχή εκείνη ο Σπ. Μελάς, ο Ηρ. Αποστολίδης, ο Αρ.Αρβανίτης κ.α. (9). Ο Δημήτρης Χατζόπουλος ήρθε λοιπόν σε ρήξη με τον αδελφό του Κώστα, ο οποίος καλλιεργούσε την ιδέα της πολιτικής οργάνωσης των εργατών, αν και η ρήξη αυτή ποτέ δεν ήταν δημόσια (11).
Τον Δεκέμβριο του 1914, με αφορμή τον θάνατο νεαρού δημοσιογράφου, εξ αιτίας των δύσκολων εργασιακών και οικονομικών συνθηκών της εποχής, ηγήθηκε ομάδας δημοσιογράφων που στην αίθουσα “Φίλων του Λαού” αποφάσισαν την ίδρυση της “Ενώσεως Συντακτών” και του Ταμείου Αλληλοβοηθείας. Συμμετείχε στην πρώτη διοικούσα επιτροπή και στη συνέχεια στις διοικήσεις της Ενώσεως Συντακτών για αρκετά χρόνια (9).
Ο Κώστας Φωτεινάκης σε μία ανάρτησή του στην ιστοσελίδα “Οικοπόλις” αναφέρει ότι “... ο Δ. Χατζόπουλος θεωρείται ο βασικότερος εισηγητής των αναρχοσυνδικαλιστικών ιδεών στην Ελλάδα.” (10)

Πεζογραφήματα

• «Αγριολούλουδα», Αθήνα, τυπ. Εστία, 1894,

• «Ντόπιες ζωγραφιές» Αθήνα, τυπ. Αναστασίου Τρίμη, 1896,

• «Διηγήματα του ποδόγυρου» Αθήνα, τυπ. Μιχαήλ Γ.Σαλίβερου, 1899,

• «Οι Γαριβαλδίνοι και η μάχη του Δρίσκου» Αθήνα, Φέξης, 1914

Μεταφράσεις

• «Πρώτη νύκτα του γάμου» / «Γολγοθάς» του Luigi Pirandello, Αθήνα, 1903

• «Βικτώρια - Η ιστορία ενός έρωτος» και «Υπό τα φθινοπωρινά άστρα» του Knut Hamsun, εκδόσεις Άγκυρα, 1916.

  «Ισχυρός ως ο θάνατος» του Guy de Maupassant, Αθήνα, Γ.Ι.Βασιλείου, 1925 (Βιβλιοθήκη Εκλεκτά Έργα, αρ.112) 1925.

• «Θα με θυμηθείς - Οι σαλτιμπάγκοι (Οι τέσσερες διαβόλοι)» του Herman Bang, Αθήνα, εκδόσεις Άγκυρα.

Πηγές

(1) Ιστοσελίδα Εθνικού Κέντρου Βιβλίου – Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών – Χατζόπουλος Δημήτριος
http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=412

(2) Η Νέα Εποχή – Εφημερίδα του Αγρινίου στο διαδίκτυο - Κυριακή 4 Μαρτίου 2018
Δημήτριος (Μήτσος) Χατζόπουλος
http://www.epoxi.gr/persons33.htm

(3) Το Διάλειμμα - Ιστοσελίδα 3ου Γυμνασίου Γλυφάδας Τετάρτη, 27 Απριλίου 2016 - Δημήτριος (Μήτσος) Χατζόπουλος (Μποεμ) “Ντόπιες Ζωγραφιές”
https://to-dialeimma2.blogspot.com/2016/04/blog-post_27.html

(4) The Athens Review of Books Αθηναϊκή Επιθεώρηση του Βιβλίου - Δημήτρης Χατζόπουλος - Συνεντεύξεις του Παπαδιαμάντη, Ροΐδη, Παλαμά, Ψυχάρη, Παράσχου, Καρκαβίτσα, Βλάχου, Κρυστάλλη, Σουρή, Μητσάκη και Ξενόπουλου.
https://athensreviewofbooks.com/arxeio/teyxos82/author/972-dhmhtrhschatzopoylosmpoem

(5) Η Νέα Εποχή – Εφημερίδα του Αγρινίου στο διαδίκτυο: Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας του Αγρινίου "ΤΟ ΦΩΣ" (19-3-1933) όπου περιέχεται το χρονογράφημα “Άνοιξη” του Δημ. Χαντζόπουλου
http://www.epoxi.gr/News1951-1967/ΤΟ%20ΦΩΣ%2019-3-1933.htm
http://www.epoxi.gr/scriptum192.htm

(6) Δημ. Χατζόπουλος “Πάσχα στην Αράχωβα” Ακρόπολις, 08 Απριλίου 1934.

https://arahova-pansion.gr/arachova-pasha
http://rakopolio.blogspot.com/2013/04/blog-post_30.html

(7) Εφη Φαλίδα “Το Βρωμοπούσι, το Βρωμοπήγαδο και η Λαυρεωτική έναν αιώνα πριν” εφημερίδα “Τα Νεα” 11 Δεκεμβρίου 2020 – Κριτική παρουσίαση του βιβλίου της Σοφίας Γκλιάτη - Χασιώτη «Μεσόγεια και Λαυρεωτική, έναν αιώνα πριν: Ο Δημήτρης Χατζόπουλος πεζοπορεί και γράφει» εκδόσεις Άλφα-Ωμέγα 2020.
https://www.tanea.gr/2020/12/11/people/to-vromopousi-to-vromopigado-kai-i-layreotiki-enan-aiona-prin/?fbclid=IwAR1AyXj5Wr2ex0iY91NEXMHbk0qZL-horSK20bYLpuLABsL7ggkzV546mKM

(8) Δημήτρης Χατζόπουλος, «Καφενείον και Ποίησις», εφημερίδα Εμπρός, 25 Φεβρουαρίου 1920,
Cognosco Blog 28/12/2019 Μάριος Νοβακόπουλος.
https://cognoscoteam.gr/δημήτρης-χατζόπουλος-καφενείον-και

(9) “Ο Δ. Χατζόπουλος, «Πεζοπόρος» στην Πάρνηθα”, διάλεξη του Λεωνίδα Κουρή, μεταλλειολόγου, πρώην Νομάρχη Ανατολικής Αττικής στην 5η Συνεδρίαση του δέκατου Συμπόσιου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας Αχαρνών -21 Οκτωβρίου 2010 – Δεύτερη ημέρα.
https://eleftherovima.wordpress.com/2011/11/01/
https://eleftherovima.files.wordpress.com/2011/11/cebbceb5cf89cebdceb9ceb4ceb1cf83-cebd-cebacebfcf85cf81ceb7cf83-cebcceb5-cf84cebfcebd-cf80ceb5ceb6cebfcf80cf8ccf81cebf-cf83cf84ceb7cebd.pdf

(10) “Ο Δημήτρης Χατζόπουλος περιγράφει: Όρος Αιγάλεω - Ποικίλο, αρχαίο ΔΕΜΑΣ, Βοσκούς και σπήλαια το έτος 1922”, ανάρτηση όπου περιέχεται το άρθρο “Το «Δέμα» του Αιγάλεω”, Εμπρός, Ημερησία εθνική εφημερίς, Τετάρτη 23 Νοεμβρίου 1922.
Επεξηγήσεις – Σημειώσεις του Κώστα Φωτεινάκη.

Ιστοσελίδα Οικοπόλις - Οικολογικός Πολιτιστικός Σύλλογος Χαϊδαρίου Παρασκευή 16 Ιουλίου 2010
http://xpolis.blogspot.com/2010/07/1922.html

(11) “Ο Δημήτρης Χατζόπουλος και η Σοσιαλιστική Συνδικαλιστική Οργάνωση” ανάρτηση στην ιστοσελίδα anarkismo.net 3/7/2010
http://www.anarkismo.net/article/17001

________________

Στην ιστοσελίδα του Εθνικού Κεντρου Βιβλίου – Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνων – Χατζόπουλος Δημήτριος προτείνεται η εξής βιβλιογραφία:

Ενδεικτική Βιβλιογραφία
• Άγρας Τέλλος, «Χατζόπουλος Δημήτριος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια24. Αθήνα, Πυρσός, 1934.
• Βαλέτας Γιώργος, «Χρονικά της νέας ελληνικής λογοτεχνίας - Κρυστάλλης και Μποέμ», Νέα Εστία237, 1/11/1936, σ.1529-1531.
• Γιάκος Δημήτρης, «Χατζόπουλος Δημήτριος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας12. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ.
• Γκόλφης Ρήγας, «Ψυχάρης και Μποέμ», Νέα Εστία237, 1η/11/1936, σ.1525-1526.
• Καρβέλης Τάκης, «Δημήτριος Χατζόπουλος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Ι΄ (1900-1914), σ.50-66. Αθήνα, Σοκόλης, 1997.
• Παπαντωνίου Ζαχαρίας, «Δημ. Χατζόπουλος – Μποέμ», Νέα Εστία236, 15/10/1936, σ.1406-1409.
• Φορτούνιο [ = Σπύρος Μελάς ], «Ο αλησμόνητος Μποέμ», Ελεύθερον Βήμα, 30/9/1936.
• Χάρης Πέτρος, «Δημήτριος Χατζόπουλος», Νέα Εστία235, 1η/10/1936, σ.1375.

Για περισσότερα βιογραφικά στοιχεία του Δημήτρη Χατζόπουλου βλ. Άγρας Τέλλος, «Χατζόπουλος Δημήτριος», Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια 24. Αθήνα, Πυρσός, 1934, Γιάκος Δημήτρης, «Χατζόπουλος Δημήτριος», Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας 12. Αθήνα, Χάρη Πάτση, χ.χ. και Καρβέλης Τάκης, «Δημήτριος Χατζόπουλος», Η παλαιότερη πεζογραφία μας· Από τις αρχές της ως τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο Ι΄ (1900-1914), σ.50-66. Αθήνα, Σοκόλης, 1997.

http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=NODE&cnode=461&t=412